تعداد بازدید : 20963
تعداد نوشته ها : 5
تعداد نظرات : 2
مقدمه :سخن گفتن درباره حضرت علی (ع) و اثر عظیمش «نهج‌البلاغه» کار آسانی نیست ، آری آسان نیست برای کسانی که بخواهند به عمق وجود علی (ع) پی ببرند و از تمام زوایای فکر بلند و ایمان قوی و ملکات فاضلة او آگاه شوند و یا نهج البلاغة او را چنان هست بشناسند .نهج‌البلاغة او دریایی است بیکران ، اقیانوسی است پهناور ، گنجینه ای است پر گهر و باغی پر گل ، آسمانی است پر ستاره و خلاصه بعد از قرآن کریم تنها کتابی است که تمام اٌُدبای جهان را به خود متوجه ساخته است . و در این مجال اندک با یاری خداوند متعال سعی نمودم با رجوع به منابع موجود درباره سخنان حضرت علی (ع) ، گوشه‌ای از فرمایشات امیر المؤمنین (ع) در مورد « دنیا » در سخنان قصار آن‌حضرت مورد بررسی قرار دهم .با توجه به اینکه در مورد سخنان حضرت علی (ع) کتاب‌ها و شرح‌ها و منظومه‌های فراوانی نوشته شده است ، در این جا با مراجعه به سه اثر، فرهنگ نهج البلاغه نوشته صبحی صالح و ترجمه مصطفی رحیمی نیا و کتاب ترجمه نهج البلاغه امام علی (ع) ، محمد دشتی و همچنین با رجوع به کتاب منظومه خورشید هدایت ، عباس ایران دوست تلاش بر آن است که بتوان مطالب را بصورتی منظم ارائه نمود . یا ربّ به علی مرا به خود وامگذار بخشا گنهم ، به روز عقبی وا مگذارچو عشق علی و آل او در دل ماست در روز جزا مرا به تو ، تنها مگذارقصار 29 (اخلاقى)ضرورت یاد مرگ وَ قَالَ ( علیهالسلام )إِذَا کُنْتَ فِی إِدْبَارٍ وَ الْمَوْتُ فِی إِقْبَالٍ فَمَا أَسْرَعَ الْمُلْتَقَى(1)و درود خدا بر او، فرمود: هنگامى که تو زندگى را پشت سر مىگذارى و مرگ به تو روى مىآورد، پس دیدار با مرگ چه زود خواهد بود. (2)شرح : سخن بیست و نهم همین مطلب اى رهرو دین پناه بفرموده در باره مرگ شاهکنى بر جهان پشت چون مرگ روى کند بر تو اى رهرو راز جوىبدینگونه وقت ملاقات زود به پیش آید و بر کند تار و پود(3) قصار 372 (علمى، اخلاقى، اقتصادى)عوامل استحکام دین و دنیا وَ قَالَ ( علیهالسلام )لِجَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ یَا جَابِرُ قِوَامُ الدِّینِ وَ الدُّنْیَا بِأَرْبَعَةٍ عَالِمٍ مُسْتَعْمِلٍ عِلْمَهُ وَ جَاهِلٍ لَا یَسْتَنْکِفُ أَنْ یَتَعَلَّمَ وَ جَوَادٍ لَا یَبْخَلُ بِمَعْرُوفِهِ وَ فَقِیرٍ لَا یَبِیعُ آخِرَتَهُ بِدُنْیَاهُ فَإِذَا ضَیَّعَ الْعَالِمُ عِلْمَهُ اسْتَنْکَفَ الْجَاهِلُ أَنْ یَتَعَلَّمَ وَ إِذَا بَخِلَ الْغَنِیُّ بِمَعْرُوفِهِ بَاعَ الْفَقِیرُ آخِرَتَهُ بِدُنْیَاهُ َا جَابِرُ مَنْ کَثُرَتْ نِعَمُ اللَّهِ عَلَیْهِ کَثُرَتْ حَوَائِجُ النَّاسِ إِلَیْهِ فَمَنْ قَامَ لِلَّهِ فِیهَا بِمَا یَجِبُ فِیهَا عَرَّضَهَا لِلدَّوَامِ وَ الْبَقَاءِ وَ مَنْ لَمْ یَقُمْ فِیهَا بِمَا یَجِبُ عَرَّضَهَا لِلزَّوَالِ وَ الْفَنَاءِ(4)و درود خدا بر او، فرمود: (به جابر بن عبد اللَّه انصارى فرمود) اى جابر استوارى دین و دنیا به چهار چیز است: عالمى که به علم خود عمل کند، و جاهلى که از آموختن سرباز نزند، و بخشندهاى که در بخشش بخل نورزد، و فقیرى که آخرت خود را به دنیا نفروشد. پس هر گاه عالم علم خود را تباه کند، نادان به آموختن روى نیاورد، هر گاه بىنیاز در بخشش بخل ورزد، تهیدست آخرت خویش را به دنیا فروشد. اى جابر کسى که نعمتهاى فراوان خدا به او روى کرد، نیازهاى فراوان مردم نیز به او روى آورد، پس اگر صاحب نعمتى حقوق واجب الهى را بپردازد، خداوند نعمتها را بر او جاودانه سازد، و آن کس که حقوق واجب الهى در نعمتها را نپردازد، خداوند، آن را به زوال و نابودى کشاند. (5)شرح : قصار سیصد و هفتاد و دوهمین هم ز فرمایشات امام بود اى گرانمایه نیکنامکه بر شخص جابر ز نیکان راه بفرموده آن رهبر دین پناههمین جابر اى رهرو با خرد ز نیکان اصحاب احمد بودالا جابر اى رهرو نیک بین قوم ثمر بخش دنیا و دین بود از نکو مردمان چارکس که باشند الحق گرامى نفسنخست عالمى که برد علم خویش بکار آن گرانمایه پاک کیشبمردم بیاموزد اندوخته چراغى که از دانش افروختهدوم جاهلى که ز تحصیل علم نه ننگین شناسد خود اى نیک حلمدگر آن توانگر کار احسان خویش نورزد همى بخل بر یک پریشدگر آن فقیرى که عقباى خود بدنیا نه بفروشد اى با خردبدینسان زمانى که از روزگار نه یک دانشى دانش آرد بکاریکى جاهل از دانش اندوختن همى آیدش ننگ از آموختنزمانى که گردد توانگر بخیل چو نیکو توجه کنى اى نبیلفقیر آخرت را ز خود بر جهان بتحقیق بفروشد اندر عیانچه کار نکوهیده از وى پدید همى آید و گردد آخر پلیدالا جابر آن کسکه انعام حق فزون گرددش خالى از طعن و دقعیان خواست مردم از هر کنار فراوان شود بر وى اى هوشیارپس آن کسکه از بهر پروردگار در آن گونه نعمت که هست آشکاربه آن چه که واجب بود لاجرم بپاخیزد آن رهرو محتشمهمان گونه انعام را پایدار همىسازد از لطف پروردگاردگر آنکه بهر حق اى حق پرست در آنها به آن چه بوى واجب استهمانا بواقع نسازد قیام بنابودى آنرا کشاند تمام(6 ) قصار 380 (اخلاقى، معنوى) ضرورت یاد مرگ وَ قَالَ ( علیهالسلام )رُبَّ مُسْتَقْبِلٍ یَوْماً لَیْسَ بِمُسْتَدْبِرِهِ وَ مَغْبُوطٍ فِی أَوَّلِ لَیْلِهِ قَامَتْ بَوَاکِیهِ فِی آخِرِهِ(7)و درود خدا بر او، فرمود: چه بسیار کسانى که در آغاز روز بودند و به شامگاه نرسیدند، و چه بسیار کسانى که در آغاز شب بر او حسد مىبردند و در پایان شب عزاداران به سوگشان نشستند. (8)شرح : قصار سیصد و هشتادم در اینجا ز ناسازگارى دهر بیانکرده این نکته آن نیک بهر بسا کس که آورده رخ را بروز که نه پشت بر آن کند دلفروز اجل مهلتش نا دهد تا به شب رساند همى روز را با طرب بسا کس که بر شادیش غبطهها ببردند در اول شب بجا بپایان شب سخت گریهکنان بر آن شخص بر خاستندى عیان سر شب همىداشت وى تاج و تخت سحرگاه رفت از جهان شوربخت از این رو خردمند بیدار جان بدنیا مبندد دل اى مهربان که توفیق جاوید و دین را بدهر فروشد سپس هیچ نابرده بهر(9 ) قصار 387 (اخلاقى، اعتقادى)شناخت خوبىها و بدىها وَ قَالَ ( علیهالسلام )مَا خَیْرٌ بِخَیْرٍ بَعْدَهُ النَّارُ وَ مَا شَرٌّ بِشَرٍّ بَعْدَهُ الْجَنَّةُ وَ کُلُّ نَعِیمٍ دُونَ الْجَنَّةِ فَهُوَ مَحْقُورٌ وَ کُلُّ بَلَاءٍ دُونَ النَّارِ عَافِیَةٌ(10)و درود خدا بر او، فرمود: خیرى که در پى آن آتش باشد، خیر نخواهد بود، و شرّى که در پى آن بهشت است شرّ نخواهد بود، و هر نعمتى بىبهشت ناچیز است، و هر بلایى بىجهنّم، عافیّت است. (11)شرح : سخن سیصد و هشتادو هفت بتعریف نیک و بد آن جان جان بیان کرده این نکته اى نکتهدان خوشیها و نیکى و سود جهان که باشد مآل وى آتش بجان خود از کیفر قهر پروردگار نه نیکى است آن اى گرانمایه کار دگر ناخوشیها و سختى دهر که آرد بدنبال رضوان به بهر چو نیکو به بینى بدى نیست آن چه خیر است اى رهرو نکتهدان چو هر نعمتى اى گرامى سرشت همانا فرومایهتر از بهشت همه کوچک و بىاهمیت است بچشم خرد خود ز بالا و پست دگر هر گرفتارى و هر بلا که کمتر از آتش بود هر کجا بچشم خرد پیشه آسودگیست در آن چون غم سوختن هیچ نیست توان نعمتى گفت نعمت تمام که دنبال وى نیست غم اى همام(12) قصار 388 (اقتصادى، بهداشتى)فقر زدایى و سلامت وَ قَالَ ( علیهالسلام )أَلَا وَ إِنَّ مِنَ الْبَلَاءِ الْفَاقَةَ وَ أَشَدُّ مِنَ الْفَاقَةِ مَرَضُ الْبَدَنِ وَ أَشَدُّ مِنْ مَرَضِ الْبَدَنِ مَرَضُ الْقَلْبِ أَلَا وَ إِنَّ مِنْ صِحَّةِ الْبَدَنِ تَقْوَى الْقَلْبِ(13)و درود خدا بر او، فرمود: آگاه باشید که فقر نوعى بلا است. و سختتر از تنگدستى بیمارى تن و سخت تر از بیمارى تن، بیمارى قلب است، آگاه باشید که همانا عامل تندرستى تن، تقواى دل است. (14)شرح : سخن سیصد و هشتاد و هشت بوصف بلایا و فیض نعم بفرموده مطلب بدینسان رقم بدانید مشگلترین رنجها بود درد بى چیزى از ابتدا بترهم ز بىچیزى اى با خرد بتحقیق بیمارى تن بود ز بیمارى تن درین رهگذر بود رنج بیمارى دل بتر چه از کف برد دولت آخرت فرومایه گرداند از منزلت بدانید نیکو نعم از قیاس فراوانى دولت است از اساس نکوتر ز دارائى اى باخرد فراوانى تندرستى بود دگر بهتر از تندرستى بکار بود اصل پرهیز دل آشکار چو با این سبب نیکبختى بدست همى آید اى رهرو حقپرست(15) قصار 393 (اخلاقى، اعتقادى)روش برخورد با دنیا وَ قَالَ ( علیهالسلام )خُذْ مِنَ الدُّنْیَا مَا أَتَاکَ وَ تَوَلَّ عَمَّا تَوَلَّى عَنْکَ فَإِنْ أَنْتَ لَمْ تَفْعَلْ فَأَجْمِلْ فِی الطَّلَب(16)و درود خدا بر او، فرمود: از دنیا آن مقدار که به تو مىرسد، بردار، و از آنچه پشت کند، روى گردان، و اگر نتوانى، در جستجوى دنیا نیکو تلاش کن. (و از خداوند اندازه آن در نگذر). (17)شرح : سخن سیصد و نود و سه براى تلاش متاع جهان بفرموده این نکته آن جان جان ز کالاى دهر آنچه باشد روا بگیر آنچه آید بسوى شما ز چیزى که رخ تابد از تو بدهر از آن روى بر تاب اى نیک بهر و گر تو نکردى خود این را شعار فشردى پى اندر طلب آشکار پس اى مرد ره دل همیکن قوى مکن در طلب خود زیاده روى به پرهیز سخت از حرام و گناه که ویران همىسازدت دستگاه(18) قصار 415 (اعتقادى، اخلاقى)دنیا شناسى وَ قَالَ ( علیهالسلام )فِی صِفَةِ الدُّنْیَا: تَغُرُّ وَ تَضُرُّ وَ تَمُرُّ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَمْ یَرْضَهَا ثَوَاباً لِأَوْلِیَائِهِ وَ لَا عِقَاباً لِأَعْدَائِهِ وَ إِنَّ أَهْلَ الدُّنْیَا کَرَکْبٍ بَیْنَا هُمْ حَلُّوا إِذْ صَاحَ بِهِمْ سَائِقُهُمْ فَارْتَحَلُوا (19)و درود خدا بر او، فرمود: (در وصف دنیاى حرام) (دنیا) فریب مىدهد، زیان مىرساند و تند مىگذرد. از این رو خدا دنیا را پاداش دوستان خود نپسندید، و آن را جایگاه کیفر دشمنان خود قرار نداد، و همانا مردم دنیا چون کاروانى باشند که هنوز بار انداز نکرده کاروان سالار بانگ کوچ سر دهد تا بار بندند و برانند. (20)شرح : سخن چهار صد و پانزده صفت را ز دهر آن گرانمایه فکر بیانکرده از بهر اصحاب ذکر جهان این و آنرا به زینت فریب دهد تا رباید ز کفها شکیب ولى با گرفتارى و رنج خویش زیان مىرساند بآزاده کیش چه بینى بسرعت همى بگذرد خود از دوستانش جدا مىشود خداوند راضى نشد کاین جهان شود سود و پاداش بر دوستان دگر کیفر دشمنانش قرار دهد تا عدالت شود آشکار درست اهل دهرند چون کاروان که منزل بکردند در یک مکان مگر لحظهاى را خود از رنج راه تن آسا شوند اندر آن جایگاه که ناگاه راننده کاردان زند بانگ بر مردم کاروان که گردید آماده این لحظه سخت پى کوچ اى مردم شوربخت پس آن گاه آهنگ کوچ آن کسان کنند و عزیمت کنند آن زمان (21) قصار 416 (اخلاقى، اقتصادى)روش برخورد با دنیا وَ قَالَ لِابْنِهِ الْحَسَنِ ( علیهماالسلام )لَا تُخَلِّفَنَّ وَرَاءَکَ شَیْئاً مِنَ الدُّنْیَا فَإِنَّکَ تَخَلِّفُهُ لِأَحَدِ رَجُلَیْنِ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِیهِ بِطَاعَةِ اللَّهِ فَسَعِدَ بِمَا شَقِیتَ بِهِ وَ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِیهِ بِمَعْصِیَةِ اللَّهِ فَشَقِیَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ فَکُنْتَ عَوْناً لَهُ عَلَى مَعْصِیَتِهِ وَ لَیْسَ أَحَدُ هَذَیْنِ حَقِیقاً أَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَى نَفْسِکَ قَالَ الرَّضِیُّ وَ یُرْوَى هَذَا الْکَلَامُ عَلَى وَجْهٍ آخَرَ وَ هُوَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الَّذِی فِی یَدِکَ مِنَ الدُّنْیَا قَدْ کَانَ لَهُ أَهْلٌ قَبْلَکَ وَ هُوَ صَائِرٌ إِلَى أَهْلٍ بَعْدَکَ وَ إِنَّمَا أَنْتَ جَامِعٌ لِأَحَدِ رَجُلَیْنِ رَجُلٍ عَمِلَ فِیمَا جَمَعْتَهُ بِطَاعَةِ اللَّهِ فَسَعِدَ بِمَا شَقِیتَ بِهِ أَوْ رَجُلٍ عَمِلَ فِیهِ بِمَعْصِیَةِ اللَّهِ فَشَقِیتَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ وَ لَیْسَ أَحَدُ هَذَیْنِ أَهْلًا أَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَى نَفْسِکَ وَ لَا أَنْ تَحْمِلَ لَهُ عَلَى ظَهْرِکَ فَارْجُ لِمَنْ مَضَى رَحْمَةَ اللَّهِ وَ لِمَنْ بَقِیَ رِزْقَ اللَّهِ (22)و درود خدا بر او، فرمود: (به فرزندش امام مجتبى علیه السّلام خطاب کرد:) چیزى از دنیاى حرام براى پس از مرگت باقى مگذار، زیرا آنچه از تو مىماند نصیب یکى از دو تن خواهد شد، یا شخصى است که آن را در طاعت خدا به کار گیرد، پس سعادتمند مىشود به چیزى که تو را به هلاکت افکنده است. و یا شخصى که آن را در نافرمانى خدا به کار گیرد، پس هلاک مىشود به آنچه که تو جمع آورى کردى، پس تو در گناه او را یارى کردهاى، که هیچ یک از این دو نفر سزاوار آن نیستند تا بر خود مقدّم دارى. (این حکمت به گونه دیگرى نیز نقل شده) پس از ستایش پروردگار آنچه از دنیا هم اکنون در دست تو است، پیش از تو در دست دیگران بود، و پس از تو نیز به دست دیگران خواهد رسید، و همانا تو براى دو نفر مال خواهى اندوخت، یا شخصى که اموال جمع شده تو را در طاعت خدا به کار گیرد، پس به آنچه که تو را به هلاکت افکند سعادتمند مىشود، یا کسى است که آن را در گناه به کار اندازد، پس با اموال جمع شده تو هلاک خواهد شد، که هیچ یک از این دو نفر سزاوار نیستند تا بر خود مقدّمشان بدارى، و بار آنان را بر دوش کشى، پس براى گذشتگان رحمت الهى، و براى بازماندگان روزى خدا را امیدوار باش. (23)شرح : سخن چهار صد و شانزده امام بحق رهبر مرد و زن بفرزند نیکو خصالش حسن زیانى که از مال ماند بجاى هم از بهر وارث درین دیر پاى همانا بفرموده طرح کلام که روشن کند دیده خاص و عام الا اى پسر جانم البته هیچ پس از خود منه چیزى اندر بسیچ خود از مال دنیا چه با رنج و درد گذارى براى یکى از دو مرد یکى آنکه در طاعت کردگار برد آن چنان نقد و ثروت بکار پس او مىشود لاجرم نیکبخت به چیزى که در کسب آن مال سخت تو بدبخت گردیدهاى لاجرم زیانکار و درمانده از بیش و کم و یا آنکه در ترک فرمان او شود مرتکب بر گنه زیرورو پس آن دم تو بدبخت گردیده چه راه خطا در نور دیدهاى تو این مال را گرد کردى و او کند در معاصى بسى هایهو از این روى او را کمک بر گناه تو باشى چو بینى درین دستگاه بلى هیچ یک زین دو از بهر زیست بواقع سزاوار و شایسته نیست که او را تو بر خویشتن اختیار کنى اى گرانمایه هوشیار در اینجا رضى سید محترم چنین گوید اى رهرو محتشم همین مطلب اى رهرو با خرد بنوعى دگر هم روایت شود که این است خواهى چو واقف شوى ز راز سخن اى ز فکرت قوى پس از حمد حق و درود رسول که از وى گرانمایه آمد عقول بود آنچه در دستت اى نیک بهر چو نیکو به بینى ز کالاى دهر ز پیش تو خود صاحبى داشته که آنرا براى تو بگذاشته چو نیکو به بینى بچشم خرد پس از تو بیک صاحبى مىرسد تو آنرا براى یکى از دو مرد همى گرد کردى ز تحقیق فرد یکى آنکه در طاعت حق عمل کند در جهان خالى از هر خلل در آنچه تو خود جمع کردى و او شود نیکبخت اى فرومایه خو به چیزى که با آن سبب شوربخت تو گردیدهاى در جهان سخت سخت دگر مرد آن کسکه در معصیت بکارش برد غافل از مرتبت از این روى بدبخت باشى تو چون چنین مال آوردهاى با فسون که هر یک ازین دونه شایسته است بتحقیق در دیده حق پرست که بر خویش بگزینى اى مرد راه به پشتت نهى سخت بار گناه براى کسى که گذشته درست ز حق خواه آمرزشش از نخست براى کسى که بمانده بدهر ز حق دارد امید روزیش بهر خود افسوس بیهوده بر خویشتن همانا مده راه در انجمن(24) قصار 425 (اعتقادى، اقتصادى)مسؤولیّت توانگران وَ قَالَ ( علیهالسلام )إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً یَخْتَصُّهُمُ اللَّهُ بِالنِّعَمِ لِمَنَافِعِ الْعِبَادِ فَیُقِرُّهَا فِی أَیْدِیهِمْ مَا بَذَلُوهَا فَإِذَا مَنَعُوهَا نَزَعَهَا مِنْهُمْ ثُمَّ حَوَّلَهَا إِلَى غَیْرِهِمْ (25)و درود خدا بر او، فرمود: خدا را بندگى است که براى سود رساندن به دیگران، نعمتهاى خاصّى به آنان بخشیده، تا آنگاه که دست بخشنده دارند نعمتها را در دستشگان باقى مىگذارد، و هر گاه از بخشش دریغ کنند، نعمتها را از دستشان گرفته و به دست دیگران خواهد داد. (26)شرح : قصار چهار صد و بیست و پنج بتعریف احسان بیک مستمند بفرموده این نکته آن هوشمند چو نیکو به بینى بچشم خرد خدا را همى بندگانى بود که خود بر نعم داده تخصیصشان که سودى رسانند بر بندگان پس انواع نعمت خداى احد در اطراف آن مردمان مىنهد زمانى که بر مستحقین راه ببخشند چیزى درین دستگاه هر آن گاه مانع شوند آن خسان که از آن نعم بهره یابد کسان از آنان گرفته شود آن نعم رسد بر کسان دگر لاجرم بدیگر کسانش دهند انتقال که بر بینوایان رسد بالمآل(27) قصار 427 (اخلاقى، اجتماعى)جایگاه شکوه کردن وَ قَالَ ( علیهالسلام )مَنْ شَکَا الْحَاجَةَ إِلَى مُؤْمِنٍ فَکَأَنَّهُ شَکَاهَا إِلَى اللَّهِ وَ مَنْ شَکَاهَا إِلَى کَافِرٍ فَکَأَنَّمَا شَکَا اللَّه (28)و درود خدا بر او، فرمود: کسى که از نیاز خود نزد مؤمنى شکایت کند، گویى به پیشگاه خدا شکایت برده است، و کسى که از نیازمندى خود نزد کافرى شکوه کند، گویى از خدا شکوه کرده است. (29)شرح : قصار چهار صد و بیست و هفت سخن رانده سلطان دین مرتضى ز طرح گلایه ز درخواستها هر آن کسکه از خواستها و نیاز گلایه کند در فرود و فراز بر مؤمنى آن بود کز خطا گلایه ببردست نزد خدا چه مؤمن بود دوست کردگار گرانمایه از جان و تن آشکار هر آن کس که از حاجتى سرسرى گلایه کند در بر کافرى چنانست که از خداوندگار گله کرد است آن فرومایه کار چه کافر بود دشمن ذات حق که رفتار وى هست شایان دق(30) قصار 430 (اعتقادى، اقتصادى)اندوه زر اندوزى وَ قَالَ ( علیهالسلام )إِنَّ أَخْسَرَ النَّاسِ صَفْقَةً وَ أَخْیَبَهُمْ سَعْیاً رَجُلٌ أَخْلَقَ بَدَنَهُ فِی طَلَبِ مَالِهِ وَ لَمْ تُسَاعِدْهُ الْمَقَادِیرُ عَلَى إِرَادَتِهِ فَخَرَجَ مِنَ الدُّنْیَا بِحَسْرَتِهِ وَ قَدِمَ عَلَى الْآخِرَةِ بِتَبِعَتِهِ (31)و درود خدا بر او، فرمود: همانا زیانکارترین مردم در معاملات، و نومیدترین مردم در تلاش، مردى است که تن در گرد آورى مال خسته دارد، امّا تقدیرها با خواست او هماهنگ نباشد، پس با حسرت از دنیا رود، و با بار گناه به آخرت روى آورد. (32)شرح : قصار چهار صد و سی به ذم تلاش فراوان امام در اینجا بفرموده طرح کلام زیانکارتر مردم اى با خرد بتحقیق در کار داد و ستد دگر آنکه نومیدتر ز ان کسان همانا بکار تلاش جهان همان مرد میباشد اى پاک کیش که بهر رسیدن بآمال خویش بدن کهنه گرداند از هر جهت کند پیر و فرسوده در مرتبت دگر آنکه در کار دور فلک قضا و قدرها خود او را کمک نه بخشد که بر آرزوها رسد بدینسان به حسرت ز دنیا رود ولى با گناهان به عقبى درست شود وارد آن رهرو عهد سست (33) قصار 431 (اقتصادى، اعتقادى)اقسام روزى وَ قَالَ ( علیهالسلام )الرِّزْقُ رِزْقَانِ طَالِبٌ وَ مَطْلُوبٌ فَمَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا طَلَبَهُ الْمَوْتُ حَتَّى یُخْرِجَهُ عَنْهَا وَ مَنْ طَلَبَ الْآخِرَةَ طَلَبَتْهُ الدُّنْیَا حَتَّى یَسْتَوْفِیَ رِزْقَهُ مِنْهَا (34)و درود خدا بر او، فرمود: روزى بر دو قسم است: آن که و را مىخواهد، و آن که تو او را مىجویى. کسى که دنیا را خواهد، مگر نیز او را مىطلبد تا از دنیا بیرونش کند، و کسى که آخرت خواهد، دنیا او را مىطلبد تا روزى او را به تمام پردازد. (35)شرح : قصار چهار صد و سی و یک بتعریف روزى درین دستگاه بفرموده آن رهبر دین پناه بتحقیق در دهر نزدیک و دور بود اى گرانمایه روزى دو جور یکى آنکه جوید ترا آشکار دگر آنکه وى را توئى خواستار پس آن کسکه دنیا بخواهد بکام برد رنج روزى بهر صبح و شام بود مرگ او را همى خواستار که تا از جهانش برد آشکار هر آن کسکه عقبى بخواهد درست بطاعت کند روى دل از نخست باندازه از بهر کار معاش همانا کند در زمانه تلاش چنین شخص را این جهان خواستار بود اى گرانمایه از هر کنار که تا او ز وى اندرین انجمن ستاند همى روزى خویشتن سخن کوته اى مرد خالى ز دق بود رزق خواهنده مرد حق که عقبى طلب باشد و خوش خصال نه چون دیگران طالب نقد و مال دگر آنکه دنیا پرست پریش بود سخت جوینده روزى خویش (36)قصار 432 (اخلاقى، اجتماعى)ویژگىهاى دوستان خدا وَ قَالَ ( علیهالسلام )إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ هُمُ الَّذِینَ نَظَرُوا إِلَى بَاطِنِ الدُّنْیَا إِذَا نَظَرَ النَّاسُ إِلَى ظَاهِرِهَا وَ اشْتَغَلُوا بِآجِلِهَا إِذَا اشْتَغَلَ النَّاسُ بِعَاجِلِهَا فَأَمَاتُوا مِنْهَا مَا خَشُوا أَنْ یُمِیتَهُمْ وَ تَرَکُوا مِنْهَا مَا عَلِمُوا أَنَّهُ سَیَتْرُکُهُمْ وَ رَأَوُا اسْتِکْثَارَ غَیْرِهِمْ مِنْهَا اسْتِقْلَالًا وَ دَرَکَهُمْ لَهَا فَوْتاً أَعْدَاءُ مَا سَالَمَ النَّاسُ وَ سَلْمُ مَا عَادَى النَّاسُ بِهِمْ عُلِمَ الْکِتَابُ وَ بِهِ عَلِمُوا وَ بِهِمْ قَامَ الْکِتَابُ وَ بِهِ قَامُوا لَا یَرَوْنَ مَرْجُوّاً فَوْقَ مَا یَرْجُونَ وَ لَا مَخُوفاً فَوْقَ مَا یَخَافُونَ (37)و درود خدا بر او، فرمود: دوستان خدا آنانند که به درون دنیا نگریستند آنگاه که مردم به ظاهر آن چشم دوختند، و سر گرم آینده دنیا شدند آنگاه که مردم به امور زودگذر دنیا پرداختند. پس هواهاى نفسانى که آنان را از پاى در مىآورد، کشتند، و آنچه که آنان را به زودى ترک مىکرد، ترک گفتند، و بهرهمندى دنیا پرستان را از دنیا، خوار شمردند، و دستیابى آنان را به دنیا زودگذر دانستند. با آنچه مردم آشتى کردند، دشمنى ورزیدند، و با آنچه دنیا پرستان دشمن شدند آشتى کردند، قرآن به وسیله آنان شناخته مىشود، و آنان به کتاب خدا آگاهند، قرآن به وسیله آنان پا بر جاست و آنان به کتاب خدا استوارند، به بالاتر از آنچه امیدوارند چشم نمىدوزند، و غیر از آنچه که از آن مىترسند هراس ندارند. (38)شرح : سخن چهار صد و سی و دو بتوصیف خوى خدا دوستان بفرموده آن نو گل باغ جان بلى دوستان حق اى هوشمند بباطن بکار جهان بنگرند زمانى که مردم بظاهر از آن توجه کنند آشکار و نهان دگر آنکه مردان حق لاجرم بپایان توجه کنند از همم تدارک نمایند زاد سفر که نامش بود مرگ اى نیکفر بحالى که مردم ز کالاى دهر بر آنند تا نیک یابند بهر بدینگونه مردان آزاده خو بکوشند در مرگ هر آرزو کز آن بیمناکند کان قوم را بمیراند اندر چنان ماجرا از آنچه شود موجب خشم حق گریزند و گردند فارغ زدق بکالاى آن دل نبندند هیچ که آسوده باشند گاه بسیچ چو بینند بهره برى از جهان فراوان وى اندک است ایفلان گر از دهر سرمایه دریافتند ز توفیق جاوید رخ تافتند دگر آن گرانمایگان دشمنند همان را که مردم بوى دل نهند که با آشتى و طریق صفا بپویند آن راه از ابتدا دگر آشتى میکنند از همم همان را که این مردم از فکر کم همانا بوى دشمنى میکنند ز نابخردیها ز وى مىرمند بتوصیف آن مردم نکتهیاب بتحقیق دانسته آمد کتاب که مردم باحکام قرآن و دین شدند آشنا در کمال یقین دگر آنکه با آن کتاب آن کسان شدند آشنا بر رموز جهان هم از همت آن عزیزان کتاب بجا ماند اى رهرو نکتهیاب ز تغییر و تبدیل و افزون و کاست همى مانده محفوظ و اینهم بجاست دگر آنکه با آن کتاب آن گروه بماندند بر پا همى با شکوه بلى آنچه را داشتند آن کسان ز قرآن گرفتند اندر عیان نه بینند امیدى گرانمایهتر ز امید خود در جهان سربسر که پاداش پروردگار است آن که روشن کند راستى را روان دگر آنکه ترسى خطرناکتر ندارند از ترس خود در نظر که آنهم بود کیفر کردگار که باشد محن خیز از هر کنار (39) قصار 435 (اخلاقى، اعتقادى)ارزشهاى والاى اخلاقى وَ قَالَ ( علیهالسلام )مَا کَانَ اللَّهُ لِیَفْتَحَ عَلَى عَبْدٍ بَابَ الشُّکْرِ وَ یُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الزِّیَادَةِ وَ لَا لِیَفْتَحَ عَلَى عَبْدٍ بَابَ الدُّعَاءِ وَ یُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْإِجَابَةِ وَ لَا لِیَفْتَحَ لِعَبْدٍ بَابَ التَّوْبَةِ وَ یُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْمَغْفِرَةِ (40 )و درود خدا بر او، فرمود: خدا در شکرگزارى را بر بندهاى نمىگشاید که در فزونى نعمتها را بر او ببندد، و در دعا را بر روى او باز نمىکند که در اجابت کردن را نگشاید، و در توبه کردن را باز نگذاشته که در آمرزش را بسته نگهدارد. (41 )شرح :سخن چهار صد و سی وپنج بتعریف شکر و دعا شاهدین بیانکرده این مطلب دلنشین نشاید که حق بر رخ بندگان گشاید در شکر را همچنان و لیکن به بندد در لطف خویش ز انعام شایستهاى پاک کیش دگر هم گشاید درى از دعا ولى در به بندد نسازد روا بگوید که خواهند خواهندگان ولى دور سازد پناهندگان گشاید در توبه را از نخست ز آمرزشش در به بندد درست نه این گونه افکار بیهوده است در خیر غفار بگشوده است (42 )پی نوشت‌ها :(1) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 472 (2) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 629 (3) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1567(4) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 541 (5) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 719 (6) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1809 و 1808 (7) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 543(8) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 723 (9) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1817 (10) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 544 (11) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 723 (12) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1821 (13) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 544(14) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 723 (15) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1822 (16) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 545(17) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 725 (18) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1825 (19) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 548 (20) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 729 (21) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1835 (22) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 549 (23) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 729 (24) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1837 (25) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 551(26) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 731 (27) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1843(28) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 551 (29) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 733 (30) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1844 (31) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 552(32) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 733 (33) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1845(34) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 552(35) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 733 (36) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1846 (37) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 552 (38) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 734 (39) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1848 (40) : فرهنگ نهج‌البلاغه ، صبحی صالح ، ص 553(41) : ترجمه نهج البلاغه ، دشتی ، ص 735 (42) : خورشید هدایت ، عباس ایران‌دوست ، ج دوم ص 1850 مأخذ و منابع : 1 _ ایران دوست ، عباس : « خورشید هدایت » انتشارات اسلامیه ، تهران ، نوبت اول ، 1344 ج 1 و 2 2 _ دشتی ، محمد : «ترجمه نهج‌البلاغه امام علی (ع)» انتشارات شهود ، قم ، نوبت اول ، 79 2 _ صالح ، صبحی : «فرهنگ » ترجمه مصطفی رحیمی نیا ، تهران ، نوبت اول ، 1370